Ukulele ile Ruhlar Hep Hawaii
Her ülkenin, yörenin onunla bütünleşen bir çalgısı vardır. Hawaii’nin halk çalgısı da ukulele. Diğer bir değişle ‘uke’. Son zamanlarda yoğun şekilde karşılaştığımız marjinal enstrümanlar arasına ismini yazdırmış durumda.
Her ülkenin, yörenin onunla bütünleşen bir çalgısı vardır. Hawaii’nin halk çalgısı da ukulele. Diğer bir değişle ‘uke’. Son zamanlarda yoğun şekilde karşılaştığımız marjinal enstrümanlar arasına ismini yazdırmış durumda. Peki nedir bu ukulele furyası?
Aslında kulağımız onun yaydığı tınıya tanıdık duygular besliyor. İlk bakışta gitarın birkaç boy küçüğü zannedilen sevimli çalgımızı yakından tanıyalım.
Ukulelenin Tarihi
Ukulele ile ilgili çeşitli rivayetler bulunur. Genel anlamda, 19. yüzyıl başlarında, Hawaii'de günümüzdeki şekline kavuştuğu biliniyor. Yerli halkın bu aleti geliştirirken, Portekizlilerin adaya getirdikleri ‘Cavaquinho’ adlı aletten esinlendikleri düşünülüyor. Daha sonra dalgalar şeklinde Kuzey Amerika ve Avrupa'ya geçiş yaptığı görülüyor.
Ukulele for Dummies kitabında aktarılan bilgiler ışığında başka bir efsanevi anlatı şöyledir; Ravenscrag ismini taşıyan işçi gemisi Hawaii rotasında seyretmektedir. Gemide bulunan üç marangoz ustası (Manuel Nunes, Augusto Dias ve Jose Espirito Santo) yanlarındaki etnik çalgı aletlerini modifiye ederek dönüştürür. 'Machhete ve Rajao' adındaki bu aletler yeni formuyla ukulele ismini alır. Hawaii'nin havasından suyuna, atmosferinden dokusuna kadar her etmenine uyum sağlayan ukulele bir nevi Hawaii gitarı olarak anılır.
‘Uku’ hediye, ‘lele’ ise gelmek manasını taşımaktadır. Bu sebeple Hawaii Kraliçesi Lili’uokalani’nin ‘gelmiş olan hediye’ tanımını kullandığı söylenir. Ayrıca perdeler arasındaki mesafenin kısa oluşu klavyenin üzerinde bir el çabukluğuna olanak sağlar. Bu hızlı devinim sanki zıplayan bir pireyi anımsatır.
Ukulele Yapımı
Telli çalgılar ailesine mensup olan küçük üyemizin yapımında sıklıkla ahşap türevleri kullanılır. Bunlar arasında Koa, Hindistan gülü, maun, gül ağacı ve akçaağaç bulunur. Maun türlerin ses rengi daha açık ve parlaktır. Koa türleri ise daha yumuşaktır. Ağaç dışında metal malzeme kullanılarak üretilenleri de mevcuttur.
Müzik aletlerinin görüntü ve ses kalitesi ustasının maharetiyle doğru orantılıdır. Farklı tasarımlar sayesinde gövde kısmı şekilleri çeşitlenebilir. Yuvarlak kare hatta elma şeklinde bile üretilebilir. Buna nazaran sizde özgün bir ukulele görüntüsü elde etmek isteyebilirsiniz. Zımparalama, boyama, desen çizme ve cilalama gibi kısa işlemlerle aletinizin hayal edilen şekle ulaşması mümkün.
Ukulelenin Çeşitleri ve Özellikleri
C akort düzeninde teller G (Sol), C (Do), E (Mi), A (La) şeklinde sıralanır.Dört farklı ukulele tipi bulunur.
Soprano: Tınısı ince titreşimlerden meydana gelir ve klasik uku olarak da betimlenir. En küçük boydur.Oyuncak bir bebek evine aitmiş gibi gözükmesi şirinliğini arttırmaktadır. Fiyat aralığı değişmekle birlikte bütçesini zorlamak istemeyenlerin birincil tercihidir. Dünyada en çok rağbet gören tür budur.
Konser: Perde aralıkları genişler ve çıkan ses tokluk kazanmaya başlar. Yeni başlayanlar için önerilen bir türdür.
Tenor: Ses ve tını bakımından hacmi daha büyüktür. Zengin ses aralığı onu gruplar karşısında performans sergileyenlerin tercihi yapmıştır.
Bariton: Tını ve boyut olarak gitara en yakın olan türdür. Fark yok denecek kadar azdır.
Neden Ukulele?
Gitar familyasının bir parçası kabul edilen ukulele yapımında çelik teller yerine naylon(misina) teller tercih edilir. Böylece yumuşak dokusu pratik yaparken çalma kolaylığı sağlar. Solo performanslarda kullanıldığı gibi ritimsel eşliklerde de sıkça tercih edilir. Her işte olduğu gibi müzik aleti çalmakta emek ve süreklilik gerektiren bir uğraştır. Sebat edildiği sürece 3-5 ay içerisinde sevilen parçaları çalabilecek kıvama gelebilirsiniz. Çoğu zaman gitar öğrenme hevesindekiler ukuleleyi ara basamak olarak kullanır.
Telli çalgılarda parmakların kıvraklığı büyük önem taşır. Notaları ve akorları basarken sesin boşluğa düşmemesi adına hızlı olmak gerekir. Gitarda perde aralarının mesafesi yeni başlayacak olanları yorabilir. Parmakların gerekli hızı ve koordinasyonu kazanması için uke güzel bir başlangıç adımı diyebiliriz. Ayrıca ‘ufal da cebime gir’ deyimini karşılayacak cinsten bir boyuta sahiptir. Kolayca muhafaza ediliyor oluşu ukulelenizi yanınızdan ayırmamak için yeterli bir bahane olacaktır.
Yazar. Hüma Kuş
